Alternatief voor opsluiting van gezinnen met minderjarige kinderen: verblijf in eigen woning

Gezinnen met minderjarige kinderen die onwettig in België verblijven, mogen in principe niet opgesloten worden in een gewoon gesloten centrum. Sinds een vijftal jaren bestaan er voor hen in België open terugkeerwoningen (woonunits). Daarnaast wil de nieuwe federale regering een gesloten centrum aanpassen aan de noden van gezinnen met minderjarige kinderen. Maar de Verblijfwet voorziet nog een alternatief: onder bepaalde voorwaarden kunnen gezinnen met minderjarige kinderen die moeten terugkeren, verder verblijven in hun eigen woning.

Het Koninklijk Besluit van 17 september 2014 voert de mogelijkheid tot verblijf in de eigen woning nu uit, en bepaalt de voorwaarden en de sancties. De Raad van State maakte kritische opmerkingen.

Voorwaarden voor verblijf in eigen woning

Verblijf in een eigen woning in afwachting van terugkeer naar het herkomstland is alleen mogelijk als het gezin een overeenkomst met de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) ondertekent.

Die overeenkomst bepaalt dat het gezin:

  • in een woning verblijft die beantwoordt aan de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid
  • een attest voorlegt waaruit blijkt dat het gezin de woning bezit of huurt
  • in zijn eigen onderhoud kan voorzien
  • zich meldt wanneer de burgemeester of zijn gemachtigde, de politieambtenaar of de ondersteunende ambtenaar dit vraagt
  • meewerkt aan de organisatie van zijn terugkeer, met name aan de identificatieprocedure met het oog op de afgifte van de documenten die vereist zijn om terug te keren naar zijn herkomstland of het land waar het gezin gemachtigd is tot verblijf
  • het samen met de ondersteunende ambtenaar opgemaakte tijdschema voor terugkeer respecteert
  • toegang verleent tot de woning aan de ondersteunende ambtenaar op de met hem bepaalde momenten
  • de kosten terugbetaalt die door de Belgische Staat gemaakt werden om eventueel aangerichte schade te herstellen
  • een borgsom om zijn terugkeer te garanderen stort indien de overheid dit vereist.

Naast deze cumulatieve voorwaarden bevat de overeenkomst de gegevens van de door de DVZ aangeduide ondersteunende ambtenaar, en het verblijfsadres van het gezin.

Sancties bij niet respecteren voorwaarden

Het KB specifieert de sancties die kunnen worden opgelegd als het gezin de overeenkomst niet respecteert. De ernst van de tekortkoming en het gedrag van het gezin bepaalt welke sanctie wordt opgelegd. Het gaat om:

  • vasthouding van het gezin in een woonunit (open terugkeerwoning)
  • vasthouding van een volwassen lid van het gezin in een gesloten centrum tot op het moment dat het hele gezin wordt gerepatrieerd
  • vasthouding van het gezin in een gesloten centrum voor een zo kort mogelijke periode met het oog op haar repatriëring.
  • Naast hogervermelde sancties kan de DVZ volgens het KB, als het gezin de overeenkomst niet respecteert, ook maatregelen nemen om de openbare orde en de nationale veiligheid te beschermen.

Kritische opmerkingen Raad van State

  • In haar advies van 6 augustus 2014 wijst de Raad van State (RvS) erop dat de regering op het tijdstip waarop de RvS haar advies gaf slechts over beperkte bevoegdheden beschikte. Na het ontslag van de regering was haar bevoegdheid immers beperkt tot het afhandelen van lopende zaken. De RvS vraagt zich af of de maatregelen genomen door dit KB wel beschouwd kunnen worden als lopende zaken, maar doet hierover geen uitspraak.
  • Het KB zegt dat een sanctie kan worden opgelegd in functie van de ernst van de overtreding en van het gedrag van het gezin. Het is onduidelijk in welke volgorde de sancties worden toegepast of volgens welke criteria de ene sanctie de voorkeur geniet boven de andere.
  • Het KB verduidelijkt niet dat vasthouding van het gezin in een gesloten centrum enkel in laatste instantie zou mogen worden opgelegd.
  • Op minderjarige kinderen die in een gesloten centrum worden vastgehouden mag niet identiek hetzelfde regime van vasthouding van toepassing zijn als op de ouders (GwH, nr. 166/2013 van 19/12/2013). Het KB biedt op dit vlak onvoldoende rechtsbescherming.

Extra opmerkingen van Kruispunt M-I:

  • Vasthouding van het gezin in een gesloten centrum moet volgens de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens steeds aangepast zijn aan de noden van het gezin (EHRM 41442/07 Muskhadziyeva/België).
  • De mogelijkheid om een gezin in een gesloten centrum vast te houden ‘voor een zo kort mogelijke periode’ met het oog op haar repatriëring, biedt in praktijk weinig rechtsbescherming.
  • Het is niet duidelijk welke maatregelen voorzien worden om de openbare orde en de nationale veiligheid te beschermen.